کد مطلب:47852 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » قرآن

قرآن كريم، حقوق و سياست را داراي چه روابطي ميداند؟

پرسشگر محترم، با توجه به مفهوم عامي كه حقوق و سياست دارد، قبل از هر چيز لازم است بيان شود كه اولاً منظور شما از مفهوم سياست چيست؟ و در مرتبه بعد، روشن شود كه منظور شما از مفهوم حقوق چيست؟ اگر منظور شما اين است كه قرآن كريم، دربارة علم حقوق و سياست و رابطة آنها سخني بيان فرموده است، پاسخ اين است كه، با توجه به هدف نزول، قرآن كريم، كتاب انسان سازي است و تمامي مطالب آن در راستاي رشد و تعالي و تربيت و تكامل اوست، قرآن يك دايرة المعارف يا يك كتاب علمي نيست، تا از آن انتظار داشته باشيم، كه دربارة رابطة علم حقوق و سياست چه نظري دارد، بلكه براي اين نازل شده است كه انسانها را به سوي يك زندگي پاك آميخته با سعادت و فضيلت رهبري نمايد.

اما در رابطه با دستورات مربوط به عبادات علاوه بر معارف و تعليمات مربوط به مبدأ و معاد و مسائل اخلاقي و تاريخي، يك رشته قوانين اجتماعي نيز در آن وجود دارد كه در واقع ترسيمي از قانون اساسي اسلام و بخشي از قوانين مدني، حقوقي، جزايي و سياسي آن است. از نظر علماي اسلام، حقوق يك مفهوم عام است كه يك شاخة آن حقوق سياسي است. از جهت اصطلاحي حقوق داراي چند مفهوم است، كه مهمترين آن عبارت است از نظام حاكم بر رفتار اجتماعي شهروندان يك جامعه، و كلمه تشريع و شرع در اصطلاح فقهاي اسلام نيز تقريباً همين معنا را دارد. در تعريف ديگر، ميگويند: چون حقوق جمع حق است، حق امري است اعتباري كه براي كسي بر ديگري وضع ميشود. با توجه به اين دو مفهوم اصطلاحي و دلالت مطابقي آنها، نسبت ميان آن دو عموم و خصوص مطلق خواهد بود; يعني معناي دوم از معناي اوّل كه به معناي نظام حاكم بر رفتار اجتماعي انسانهاست اخص است. اما اگر همة استلزامات يك قاعدة حقوقي را نظر آوريم، هر دو اصطلاح بر هم منطبق ميشوند و بين آنهاعموم و خصوصي نيست، زيرا همة مقدرات اجتماعي، با صرف نظر از شيوة بيان، تعيين حق است. با توجه به معنايي كه از حقوق شد، معلوم ميشود، حقوق سياسي، بخشي از حقوق است كه موضوع آن دولت و كارهاي مربوط به آن است.

نظام حقوقي اسلام، از نظامهاي ديگر جدا است، زيرا نظامهاي حقوقي ديگر، برتر از تأمين سعادت انسان در زندگي اجتماعي هدفي نميشناسد، خداوند متعال، دربارة آنها ميفرمايد: يَعلَمونَ ظـَهِرًا مِنَ الحَيوَةِ الدُّنيا وهُم عَنِ الأَخِرَةِ هُم غـَفِلون; (روم، 7) آنها، فقط ظاهر و نمودي از زندگي دنيا را ميدانند و از آخرت ]و پايان كار[ غافلند، امّا دين مقدس اسلام، سعادت انسان در زندگي اين جهان را هدف خلقت نميداند; هدف خلقت انسان بسي فراتر از اينهاست و آن نزديكي هر چه بيشتر انسان به خداست، آنها تأمين سعادت انسان در زندگي اجتماعي را هدف اصلي و مطلوب ذاتي ميدانند، امّا پيروان نظام حقوقي اسلام، اگر چه ميخواهند بدين وسيله سعادت خود را در زندگي اجتماعي تأمين كنند، لكن اين سعادت را به عنوان وسيلهاي براي رسيدن به كمال حقيقي خويش تلقي ميكنند.

از نظر اسلام، نه فرد اصالت دارد و نه جامعه، بلكه رابطة طرفيني و متقابل بين آن دو موجود است، نه فرد حق دارد كه به جامعه ضرري بزند و حقوق آن را پايمان كند و نه جامعه و دستگاههاي حكومتي ميتواند مصالح عمومي خود را به بهاي نابودي فرد و مصالح او دنبال نمايد، هم فرد بايد به قوانين و ارزشهاي اخلاقي كه در قالب قوانين وضع شده احترام بگذارد و هم دستگاههاي حكومتي و جامعه بايد به حدود و حقوق فردي احترام بگذارند.( ر.ك: حقوق و سياست در قرآن، استاد محمدتقي مصباح يزدي، ص 24 ـ 66، انتشارات مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني; / فلسفة سياسي اسلام، اسماعيل دارابكلايي، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي / پيام قرآن، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج 8، ص 245 ـ 273، دارالكتب الاسلامية / آزادي در فلسفة سياسي اسلام، منصور ميراحمدي، ص 201، نشر مؤسسة بوستان كتاب، قم. )